რა უნდა ვიცოდეთ ჩიყვის შესახებ

 

 

სარჩევი:

რა არის ჩიყვი

ჩიყვის ტიპები

ჩიყვის სიმპტომები

ჩიყვის გამომწვევი მიზეზები

ჩიყვის მკურნალობა

ჩიყვის ნორმა

ჩიყვის გართულებები

როდის მივმართოთ ექიმს

ხშირად დასმული კითხვები

 

ფარისებრი ჯირკვალი ენდოკრინული სისტემის ნაწილია. ის გამოიმუშავებს ჰორმონებს. ფარისებრი ჯირკვალი გავლენას ახდენს ორგანიზმში მიმდინარე თითქმის ყველა მეტაბოლურ პროცესზე. 

ზოგჯერ ფარისებრი ჯირკვალი ავადდება და აწარმოებს ბევრად მეტ, ან ნაკლებ ჰორმონს, ვიდრე საჭიროა.

ფარისებრი ჯირკვლის ზრდას კი ჩიყვი ეწოდება. ჩიყვის გამომწვევი სხვადასხვა მიზეზი არსებობს. ხშირად ეს დაავადება ჰორმონების არანორმალურ დონესთანაა  დაკავშირებული.

რა არის ჩიყვი

ფარისებრი ჯირკვალი პატარა, პეპლის ფორმის ენდოკრინული ჯირკვალია, რომელიც კისრის წინა ზედაპირზე მდებარეობს. ის აწარმოებს ჰორმონებს თიროქსინს (ასევე უწოდებენ T4) და ტრიიოდთირონინს (ასევე უწოდებენ T3). ეს ჰორმონები მონაწილეობენ სხეულის გარკვეულ ფუნქციებში, მათ შორის:

1. მეტაბოლიზმი.
2. სხეულის ტემპერატურის კონტროლი
3. განწყობა და აგზნებადობა.
4. პულსი და გულისცემა.
5. საჭმლის მონელება.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ჩიყვი დაკავშირებულია ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონის არარეგულარულ რაოდენობასთან.

ჩიყვის ტიპები

ჩიყვის კლასიფიკაცია ხდება სხვადასხვა გზებით. ერთ-ერთი მეთოდია ის, თუ როგორ იზრდება იგი: 

• მარტივი (დიფუზიური) ჩიყვი: ამ ტიპის ჩიყვი ვლინდება მაშინ, როდესაც ფარისებრი ჯირკვალი შეშუპებულია.
• კვანძოვანი ჩიყვი: მყარი ან სითხით სავსე სიმსივნე ვითარდება ფარისებრ ჯირკვალში.
• მრავალკვანძოვანი ჩიყვი: ამ დროს ფარისებრ ჯირკვალში ბევრი კვანძია წარმოქმნილი. კვანძები ზოგჯერ ხილულია, ან მხოლოდ გამოკვლევის შემდეგ გამოჩნდება.

ჰორმონების დონის მიხედვით ჩიყვის კლასიფიკაცია ასეთია:

1. ტოქსიკური ჩიყვი: ამ დროს ფარისებრი ჯირკვალი გადიდებულია და ჭარბად გამოიმუშავებს ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონს.
2. არატოქსიკური ჩიყვი: თუ ადამიანს გადიდებული აქვს ფარისებრი ჯირკვალი, მაგრამ ფარისებრი ჯირკვლის ნორმალური დონე აღენიშნება (ევთირეოიდი), ეს არის არატოქსიკური ჩიყვი. 

ჩიყვის ზომა შეიძლება იყოს ძალიან მცირე, ან ძალიან დიდი. ჩიყვის უმეტესობა უმტკივნეულოა, მაგრამ თუ გაქვთ თირეოიდიტი (ფარისებრი ჯირკვლის ქრონიკული ანთება), ის შეიძლება იყოს მტკივნეული.

ჩიყვის სიმპტომები

ჩიყვის სიმპტომები დამოკიდებულია ჩიყვის ზომაზე და გამომწვევ მიზეზზე. ქვემოთ მოცემულია რამდენიმე საერთო სიმპტომი, რომელიც დაკავშირებულია ჩიყვთან:

ხილული შეშუპება 

ჩიყვის ყველაზე აშკარა სიმპტომია შესამჩნევი შეშუპება ან გამობურცული ფორმა კისრის ძირში. ზომა შეიძლება მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდეს - იყოს პატარა, ან საკმაოდ დიდი მოცულობის. 

სუნთქვისა და ყლაპვის გაძნელება

ჩიყვი აჭერს ტრაქეას (სასუნთქი მილს) ან საყლაპავ მილს (მილაკი, რომელიც აკავშირებს პირს კუჭთან), რაც იწვევს სუნთქვის გაძნელებას ან ყლაპვის გაძნელებას. ამ დროს ყელში შებოჭილობის მსგავსი შეგრძნებაა, თითქოს რაღაცაა გაჭედილი.

ხმის ჩახლეჩა ან ხმის ცვლილება 

ფარისებრი ჯირკვალი მდებარეობს ხორხთან. შეშუპება ხშირად გავლენას ახდენს ნერვებზე, რომლებიც აკონტროლებენ ხორხს. ამის გამო, ადამიანს ეწყება ხმის ჩახლეჩა ან ხმის ცვლილება.

ხველა

გადიდებული ჯირკვლის წნევამ შეიძლება გამოიწვიოს ხველა, რომელიც საკმაოდ ინტენსიურია და არ წყდება. 

ფარისებრი ჯირკვლის დისფუნქციის სიმპტომები 

იმისდა მიხედვით, ჩიყვი დაკავშირებული არის ჰიპერთირეოზიზმთან (ფარისებრი ჯირკვლის გადაჭარბებული აქტივობა) თუ ჰიპოთირეოზთან (არააქტიური ფარისებრი ჯირკვალი), სიმპტომები შესაბამისად განსხვავდება:

1. ჰიპერთირეოზის სიმპტომები მოიცავს წონის აუხსნელ კლებას, მადის მომატებას, ნერვიულობას, მოუსვენრობას, სითბოს აუტანლობას, ოფლიანობასა და აჩქარებულ ან არარეგულარულ გულისცემას.
2. ჰიპოთირეოზის სიმპტომები მოიცავს წონის მატებას, დაღლილობას, სიცივის აუტანლობას, კანის სიმშრალეს, თმის ცვენას, მეხსიერების პრობლემებსა და ნელ გულისცემას.

კისრის დისკომფორტი ან დაჭიმულობა 

ჩიყვის მქონე ზოგ ადამიანს კისრის არეში შებოჭილობის შეგრძნება აქვს.

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ჩიყვის სიმპტომები ყოველთვის გამოხატული არ არის. დაავადება შეიძლება განვითარდეს სიმპტომების გარეშე, განსაკუთრებით ადრეულ სტადიებზე ან როდესაც ის მცირე ზომისაა. გარდა ამისა, ჩიყვის არსებობა სულაც არ ნიშნავს ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის მნიშვნელოვან პრობლემას. ბევრი ჩიყვი კეთილთვისებიანია და არ მოქმედებს ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონების დონეზე.

თუ ეჭვი გაქვთ, რომ გაქვთ ჩიყვი, მნიშვნელოვანია მიმართოთ ექიმს სათანადო დიაგნოსტიკისა და მკურნალობის გეგმისთვის. ჩაგიტარდებათ ჩიყვის ანალიზი, ფიზიკური შემოწმება და ექიმი გადაწყვეტს როგორ წარიმართოს მკურნალობა.

ჩიყვის გამომწვევი მიზეზები

მსოფლიოში ჩიყვის ყველაზე გავრცელებული მიზეზი იოდის ნაკლებობაა. ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონი იოდის დახმარებით იწარმოება. თუ თქვენ არ იღებთ საკმარის იოდს, ფარისებრი ჯირკვალი წარმოქმნის მეტ უჯრედს (და იზრდება), რათა მეტი ჰორმონი გამოიმუშაოს. 

ჩიყვის მკურნალობა

ჩიყვის მკურნალობა დამოკიდებულია მის ზომაზე, სიმპტომებზე და გამომწვევ მიზეზზე. მკურნალობის ვარიანტები განსხვავებულია: ენდოკრინოლოგიური მედიკამენტები, რადიოაქტიური იოდით მკურნალობა, ოპერაცია. 

L-Thyroxin -ლ-თიროქსინი ინიშნება, როდესაც საჭიროა ფარისებრი ჯირკვლის არასაკმარისი ჰორმონის ჩანაცვლება მისი ფუნქციის დაქვეითების ნებისმიერი ფორმის დროს. ჩიყვის ოპერაციის შემდეგ ჩიყვის განმეორებითი განვითარების პრევენციისათვის.

ლევოთიროქსინი არისტო გამოიყენება ნაკლული ჰორმონის ჩასანაცვლებლად ფარისებრი ჯირკვლის ჰიპოაქტიური ფუნქციის ყველა ფორმაში (ჰიპოთირეოზი).  

Eutyrox - ეუთიროქსი არის მედიკამენტი, რომელიც ინიშნება ფარისებრი ჯირკვლის ან მისი ნაწილის ოპერაციული ამოკვეთის შემდგომი რეციდივების პროფილაქტიკისთვის.

შეგახსენებთ, რომ თითოეული წამალი ინიშნება ექიმის მიერ და თვითნებურად მიღება დაუშვებელია.

 

ლოდინის რეჟიმი

თუ ჩიყვი მცირეა და არ გაწუხებთ, ექიმმა შეიძლება გადაწყვიტოს, რომ მას მკურნალობა არ სჭირდება. თუმცა, ექიმი ყურადღებით დააკვირდება ფარისებრ ჯირკვალს და მასთან დაკავშირებულ ნებისმიერ ცვლილებას. 

 

 

რადიოაქტიური იოდით მკურნალობა 

ეს მკურნალობა ხშირად გამოიყენება ჰიპერთირეოზით გამოწვეული ჩიყვისთვის. პაციენტი იღებს რადიოაქტიურ იოდს. იოდი შეიწოვება ფარისებრი ჯირკვლის მიერ, რაც დროთა განმავლობაში იწვევს მის დაპატარავებას. 

ქირურგია (თირეოიდექტომია)

ფარისებრი ჯირკვლის მთლიანად ან ნაწილის ამოღება შეიძლება საჭირო გახდეს, თუ:

• ჩიყვი დიდია და იწვევს სუნთქვის ან ყლაპვის გაძნელებას.
• ჩიყვი იწვევს ჰიპერთირეოზის განვითარებას და მისი კონტროლი შეუძლებელია მედიკამენტებით ან რადიოაქტიური იოდით.
• არსებობს ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს ეჭვი.
• კოსმეტიკური მიზეზები, თუ ჩიყვი დიდი და შესამჩნევია.

დიეტისა და ცხოვრების წესის ცვლილებები 

მხოლოდ დიეტა და ცხოვრების წესის ცვლილება არ არის საკმარისი ჩიყვის სამკურნალოდ. თუმცა, ჯანსაღი კვება და ცხოვრების წესი მნიშვნელოვანია ფარისებრი ჯირკვლის ჯანმრთელობისთვის. საქართველოში იოდის დეფიციტი დიდი პრობლემაა, ამიტომ, იოდით მდიდარი საკვების მოხმარება ან იოდირებული მარილის გამოყენება, დაგეხმარებათ ჩიყვის თავიდან აცილებაში.

ჩიყვით დაავადებული პირებისთვის აუცილებელია მჭიდროდ იმუშაონ ექიმთან, რათა დროულად განისაზღვროს შესაფერისი მკურნალობის გეგმა.

ჩიყვის ნორმა

ჩიყვის ნორმა გულისხმობს ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონის ადეკვატურ დონეს. ფარისებრი ჯირკვლის მასტიმულირებელი ჰორმონის (TSH), თიროქსინის (T4) და ტრიიოდთირონინის (T3) უჩვეულო დონე პირდაპირ კავშირშია ჩიყვთან. 

ფარისებრი ჯირკვლის მასტიმულირებელი ჰორმონი (TSH): TSH-ს გამოიმუშავებს ჰიპოფიზის ჯირკვალი. თავად TSH კი ფარისებრი ჯირკვლის მიერ ჰორმონების (T4 და T3) გამომუშავებას არეგულირებს. TSH-ის ტიპური ნორმა დაახლოებით 0.4-დან 4.0(mIU/L)-მდეა. TSH-ს მაღალი დონე მიუთითებს ფარისებრი ჯირკვლის არააქტიურობაზე (ჰიპოთირეოზი), ხოლო TSH-ის დაბალი დონე მიუთითებს ფარისებრი ჯირკვლის ზედმეტად აქტიურობაზე (ჰიპერთირეოზი).

თიროქსინი (T4): T4 ფარისებრი ჯირკვლის მიერ წარმოებული მთავარი ჰორმონია. T4-ის ნორმალური დიაპაზონი დაახლოებით 5.0-დან 12.0 მიკროგრამი დეცილიტრზეა (მკგ/დლ) ან 64.5-დან 154.7 ნანომოლამდე ლიტრზე (ნმოლ/ლ). 

ტრიიოდთირონინი (T3): T3 ფარისებრი ჯირკვლის აქტიური ჰორმონია. საერთო T3-ის ნორმალური დიაპაზონი არის დაახლოებით 100-დან 200 ნანოგრამამდე დეცილიტრზე (ნგ/დლ) ან 1,54-დან 3,08 ნმოლ/ლ-მდე. 

 

ჩიყვის გართულებები

დიდი ზომის ჩიყვი ართულებს სუნთქვასა და ყლაპვას. ჩიყვმა ასევე შეიძლება გავლენა მოახდინოს თქვენს მიერ წარმოქმნილ ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონების რაოდენობაზე.

როდის მივმართოთ ექიმს

უნდა მიმართოთ ექიმს იმ შემთხვევაში, თუ:

1. ჩიყვი ძალიან მტკივნეულია ან იწვევს ძლიერ დისკომფორტს.
2. ჩიყვი არ ქრება 1-2 კვირაში. ჩვეულებრივ, სიმპტომები ქრება ამ დროის განმავლობაში. თუ ესე არ ხდება, აუცილებლად მიმართეთ ექიმს.
3. ჩიყვთან ერთად გაქვთ სხვა სიმპტომებიც, როგორიცაა: ცხელება, გულისრევა, ღებინება, წონაში დაკლება.
4. ჩიყვის მიდამოში კანი არის წითელი, შეშუპებული, ან იგრძნობა სითბო და ტკივილი. ეს შეიძლება იყოს პერიანალური აბსცესის ნიშანი.
5. ნებისმიერ შემთხვევაში, თუ ჩიყვი დისკომფორტს გიქმნით ან გაწუხებთ, ყოველთვის ჯობია დროულად მიმართოთ ექიმს დიაგნოზისა და მკურნალობის გეგმის შემუშავებისთვის.

ხშირად დასმული კითხვები

 

1. შესაძლებელია თუ არა ჩიყვის პრევენცია?

იოდის დეფიციტით გამოწვეული ჩიყვის პრევენცია შესაძლებელია იოდის ადეკვატური მიღებით.

2. შეიძლება თუ არა ჩიყვი განმეორდეს მკურნალობის შემდეგ?

დიახ, ჩიყვი შეიძლება განმეორდეს, განსაკუთრებით თუ გამომწვევი მიზეზი არ არის აღმოფხვრილი. მაგალითად, თუ ჩიყვი გამოწვეულია იოდის დეფიციტით და იოდის ადეკვატური მიღება არ არის შენარჩუნებული, ის შეიძლება განმეორდეს.

3. როგორ მოქმედებს ორსულობა ჩიყვზე?

ორსულობა გავლენას ახდენს ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციონირებაზე ჰორმონალური ცვლილებებისა და იოდის მოთხოვნილების გაზრდის გამო. ქალები, რომლებსაც აქვთ ფარისებრი ჯირკვლის ადრე არსებული დაავადებები ან იოდის დეფიციტი, ორსულობის დროს ჩიყვის განვითარების უფრო მაღალი რისკის ქვეშ არიან. აუცილებელია ფარისებრი ჯირკვლის ჯანმრთელობის მონიტორინგი და მართვა ორსულობამდე და ორსულობის დროს.

4. შეიძლება სტრესმა გამოიწვიოს ჩიყვი?

მარტო სტრესი არ არის ჩიყვის პირდაპირი მიზეზი, მაგრამ მას შეუძლია გააუარესოს ფარისებრი ჯირკვლის მდგომარეობა, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს ჩიყვის განვითარება.